تاجيکستان
آيينهاي جشن عيد نوروز و آغاز سال نو از جمله فرهنگ و آداب و رسوم مردم تاجيکستان و برجاي مانده از فرهنگ ايران زمين در اين کشور است که همه ساله با شکوه خاصي برگزار ميشود.مردم اين کشور همانند مردم ديگر کشورهاي حوزه تمدني ايران از شب چهارشنبه سوري با برپايي آيين هاي جشن سنتي به استقبال عيد نوروز مي روند.
تاجيکها در ايام عيد چهار روز تعطيلات رسمي دارند. در روزهاي عيد در تاجيکستان همه لباس نو مي پوشند ، بويژه کودکان ، زنان و دختران با پوشيدن لباس هاي رنگارنگ که نقشي از گل هاي بهاري دارند به شکوه اين جشن مي افزايند. نوروز را هر اداره، کارخانه و نهادهاي دولتي و غيردولتي به طور دستجمعي جشن مي گيرند و مردم روستاها و قصبهها نيز مراسم جشن را برگزار مي کنند.دولت تاجيکستان نيز هر سال جشن نوروز را در يکي از مناطق کشور با حضور رييس جمهوري و ديگر مقامات اين کشور برگزار ميکنند.
در جشن هاي نوروزي اين چنيني تاجيکها معمولاً در تفرجگاههاي خارج شهر برگزار ميشوند و شايد به همين خاطر تاجيکها به آن «گلگشت نوروزي» ميگويند. براي مثال در دوشنبه شهرک وحدت با پارک بزرگي که دارد ميزبان شادي مردم ميشود و در خجند «کالخوز اربابي» با باغهاي وسيع اطرافش. چاي کبود و نان رايگان از جمله چيزهايي هستند که فقيرترها را هم به شرکت در اين جشن ترغيب ميکند و اگر «آش پلو»ي رايگان هم باشد نور علي نور است (آش پلو را با نخود ، برنج، و پي گوسفند و آب زياد ميپزند). بندبازي، کشتي محلي و خروس جنگي (در مناطق روستايي جنوب) از ديگر فعاليت هاي مرسوم در اين روزها به شمار ميرود.
تاجيکها از ديرباز نوروز را مقدس مي دانند و با دعا و نيايشهاي ويژه که در رسوم گلگرداني، سمنو پزي ، کلوچه پزي دارند به استقبال نوروز مي روند و رسيدن بهار را با گلگرداني گلهاي نرگس ، سياه گوش و گلهاي بهمن خبر مي دهند.نان تاجيکي اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ايام نوروز با پيوستن انواع شيرينيهاي محلي از طعم و جاذبه بيشتري برخوردار مي شود.
تاجيکها با وجود سالهاي جدايي از سرزمين نياکان خود ايران زمين هيچگاه سنت هاي ملي خويش را فراموش نکرده و هر سال عيد نوروز را با برگزاري آيينهاي ويژه جشن ميگيرند. مردم فارس زبان تاجيکستان که در آغوش طبيعت سرسبز منطقه آسياي مرکزي زندگي ميکنند شعر و ادب فارسي را از نياکان خود به ميراث برده اند و مردماني فرهنگ دوست و پايبند به آداب و سنت هاي پيشينيان خود هستند.
با وجود اينکه در دوران حاکميت شوروي سابق ، روسها با هدف يکسان سازي فرهنگي در جمهوريها برگزاري سنت هاي ملي را ممنوع کرده بودند اما مردم مسلمان و فارس زبان تاجيکستان هيچگاه از سنت ملي و مذهبي خويش دست نکشيده اند.
آيين چهارشنبه سوري هم در بين تاجيکها همچنان به شيوه ايران باستان برگزار مي شود و مردم با آتش زدن هيزم و برپايي آتش در يک محوطه باز و يا خارج از شهر چهارشنبه آخر سال را جشن ميگيرند. برگزاري مسابقات فرهنگي هنري و ورزشي از بخش هاي ديگر برنامه نوروز در تاجيکستان است. مردم تاجيکستان همچنين به مناسبت عيد نوروز در اولين فرصت به عيادت بيماران و سالمندان مي روند و سال نو را به آنان تبريک مي گويند.
گروه گروه از کودکان و نوجوانان دختر و پسر تاجيک در هفته آخر سال قاصدکها و گلها را از مناطق کوهستاني جمع آوري کرده و با لباس هاي رنگارنگ اطلسي آيين هاي ويژه گل گرداني را در روستاها و شهر هاي تاجيکستان برپا مي کنند. کودکان در حالي که دسته هاي گل نرگس ، بهمن و سياه گوش در دست دارند ، با خواندن ترانه هاي شورانگيز کودکانه در روز هاي آخر سال به در خانهها مي روند و با تقديم گل از صاحبان خانهها مژدگاني فرا رسيدن بهار و نوروز را طلب مي کنند.
قبل از آمدن نوروز کودکان با برگزارى مراسم « گل گردانى» به ديگران پيغام فرا رسيدن بهار را مي رسانند. اين مراسم يک هفته قبل از نوروز، يعنى در اوائل دهه دوم ماه مارس از سوى گروهى از کودکان که در دست گلهاى سياهگوش يا نوروزى دارند ، اجرا مي شود. اين کودکان به هر منزل مسکونى نزديک شده و با خواندن شعرهايى فرارسيدن فصل بهار را به صاحبان آن خانه شادباش ميگويند. صاحبخانه هم در پاسخ به تبريکات کودکان به آنها مقدارى گندم، نخود، نسک و انواع ديگر محصولات غله يا شيرينى اهدا مي کنند و کودکان با جمع آوري عيدى خود اين مواد را به منزل يکى از دوستان مي برند و صاحب منزل براى آنها غذاى نوروزى آماده مي کند. پختن سمنو (يا سومانک در لفظ محلي) از فعاليتهاي ويژه دختران دمبخت است. کودکان روزها پيش از فرارسيدن نوروز اشعار آن را در مدرسه و کلاس فرا مي گيرند.
افغانستان
نوروز در افغانستان يا به عبارتي در بلخ و مرکز آن مزار شريف، هنوز به همان شکوه پيشين برگزار ميشود. در روزهاي اول سال، همه دشتهاي بلخ و ديوار و پشتبامهاي گلي آن پر از گل سرخ ميشود. گويي بلخ سبدي از گل سرخ است! رسم است که در اولين روز عيد نوروز، علم امام علي با مراسم خاص و با شکوهي در صبح آن روز برافراشته شود. با افراشته شدن آن، جشن نوروز نيز رسماً آغاز ميشود و تا چهل شبانه روز ادامه مييابد. در اين چهل شبانهروز حاجتمندان و بيماران براي شفا در پاي اين علم مقدس به چله مينشينند. مردم اين سرزمين بر اين باورند که اگر برافراشته شدن علم به آرامي و بدون لرزش و توقف از زمين بلند شود، سالي که در پيش است نيکو و ميمون است. از آيين و رسم نوروز در سرزمين بلخ ميتوان به شستشوي فرشهاي خانه و زدودن گرد وغبار پيش از آمدن نوروز و انجام مسابقات مختلف از قبيل بزکشي، شتر جنگي، شتر سواري، قوچ جنگي و کشتي خاص اين منطقه اشاره کرد..»
ترکمنستان
در کشور ترکمنستان، طبق رسوم قديم و جديد، دوبار در سال جشن سال نو گرفته ميشود. يکي از اين جشنها با استناد به تقويم ميلادي که به تاييد سازمان ملل رسيده، به عنوان جشن بينالمللي« سال نو» شناخته ميشود و ديگري برگزاري عيد نوروز به نشانه احياي دوباره آداب و رسوم ديرينه مردم ترکمنستان است. مردم ترکمنستان در اين ايام با پختن غذاهاي معروف نوروزي مانند نوروز کجه، سمنو و اجراي بازيهاي مختلف جوانان ترکمن، حال و هواي ديگري به اين جشن و شادي ميدهند. در ايام نوروز مسابقات مختلفي در ترکمنستان برگزار ميشود که ميتوان به مسابقات اسبدواني، پرش براي گرفتن دستمال از بلندي، خروس جنگي و ... اشاره کرد.
پاکستان
در ميان مردم پاکستان، تقويم و روزشمار يا سال نماي نوروز از اهميت خاصي برخوردار است. از آداب و رسوم عيد نوروز در ميان مردم پاکستان ميتوان به خانه تکاني و يا به عبارتي پاکيزه کردن خانه و پوشيدن لباس نو و تهيه کردن انواع شيريني و همچنين پختن غذاهاي معروف اين ايام و عيدي دادن و گرفتن و ديد و بازديد اقوام اشاره کرد. در ايام نوروز مردم پاکستان از گفتار نامناسب پرهيز کرده و يکديگر را با احترام صدا ميزنند.
جمهوري آذربايجان
يکي از جشنهاي بزرگ مردم جمهوري آذربايجان نوروز است. مردم اين سرزمين به دليل باورهاي آييني و مراسم نوروز، براي با شکوهتر انجام شدن جشن نوروز، براي اين مراسم تدارکات ويژهاي ميبينند، از قبيل سرودن ترانههاي پيش از نوروز، تدارک بساط شادي ايام نوروز، تهيه لوازم و مواد مورد نياز سفره نوروز، تهيه چيستانهاي نوروزي، ستايش و نفرينهاي نوروزي، پند و امثال نوروزي و انجام آيين و مراسم نوروزي. در ميان مراسم نوروزي، مراسم خاطرهانگيزي همچون ارسال سفره سمنو، انداختن کلاه پوستين به درها، آويزان کردن کيسه و توبره از سوراخ بام در شب عيد و درخواست تحفه عيد در اين سرزمين موسوم است.
جمهوري آذربايجان تنها کشور غيرفارسي زباني است که دولت آن، عيد نوروز را عيد ملي شناخته است.از آيين هاي ديگر نوروزي در جمهوري آذربايجان خانه تکاني است که در روزهاي قبل از عيد، همچون ايران با کمک همه اعضاي خانواده انجام مي شود. هر خانه بايد در روزهاي نوروز براي مهمان هاي سرزده آماده باشد. در گذشته مردم از سبزه سبز کرده خود سمنو درست مي کردند. سمنو را نيز«اصفهان حلواسي» يا حلواي اصفهان مي نامند.
چهارشنبه سوري نيز در آذربايجان برگزار مي شود و به آن چهارشنبه آق شامي ميگويند. مردم در آذربايجان به جاي آخرين چهارشنبه سال، آنچنان که در ايران مرسوم است، چهار چهارشنبه باقي مانده از سال را به عنوان نماد آب، باد، خاک و آتش جشن مي گيرند. «پروفسور نبي اف» که مطالعات زيادي درباره نوروز کرده، معتقد است که با وجود اين امروزه از بين اين چهار چهارشنبه تنها چهارشنبه آق شامي است که با شکوه زياد برگزار مي شود. در شام اين روز در کوچه هاي باکو بخصوص در محله ايچري شهر بوته هاي بزرگ آتش افروخته مي شود و پسرها و دخترها از روي آن مي پرند. اين مراسم با آنکه در دوره هايي از حکومت شوروي ممنوع بوده، ولي تا امروز به خوبي حفظ شده است.
بعدازظهر روز آخر اسفند يا بيستم مارس، روز پيش از نوروز، گورستان هاي باکو مملو از کساني است که به تعداد رفتگانشان، سيني هاي سمنو در دست دارند. بر روي بعضي گورها دو يا سه سيني سبزه گذاشته ميشود. منظره گورستان در اين روز حيرت انگيز است، گويي آذري ها مردگان خويش را نيز در جشن نوروز شرکت مي دهند.
قزاقستان
در قزاقستان نوروز نقطه اعتدال بهاري محسوب ميشود. زماني که همه چيز نو ميشود و دنيا سرشار از شادي و نشاط ميشود. آنها معتقدند که نوروز آغاز سال است و جمله زيبايي در اين رابطه دارند با اين مضمون که: « نوروز يک سال تمام به انتظار نشسته است»، « برکات در نوروز نازل ميشوند» و بالاخره « سنگ نيلگون سمرقند در نوروز آب خواهد شد.»
مردم پيش از نوروز خانهتکاني ميکنند چرا که معتقدند اين کار بيماري و مشکلات را از آنها دور خواهد کرد. همچنين دو شمع در ورودي در خانهشان در لحظه سال نو به مناسبت «شب قزير» نصب ميکنند. در شب سال نو دختران قزاق با آخرين وعده گوشت اسب که « ايگي آشار» ناميده ميشود خوراکي طبخ ميکنند و با آن از پسران مورد علاقهشان پذيرايي ميکنند. مردان جوان به آنان شانه، آينه و عطر هديه ميدهند. مراسم ديگري که توسط مردان جوان انجام ميشود سواري روي اسب رام نشده است. آنها ساعت سه صبح به تاخت با اسب اين طرف و آن طرف ميروند تا مردم را بيدار کنند. اين يک نمايش نمادين براي نشان دادن فرا رسيدن سال نو است.
مسابقات مشهوري در بين قزاقها به مناسبت نوروز برگزار ميشود که از آن جمله ميتوان به مسابقه قل _ تزاق اشاره کرد که بين مردان و زنان انجام ميگيرد. در صورت برد زنان در اين مسابقه، قزاقها معتقدند که سال جديد برايشان خوشبختي و برکت به همراه خواهد داشت و در صورت برد مردان سال ناخوشايندي در پيش رو خواهند داشت. «کوکپار» که گرفتن بز حين سواري روي اسب است، «آودار يسپاق»، کشتي، «قيزقف» و «آستي باقان» از ديگر مسابقات و بازيهايي است که در نوروز انجام ميگيرد.
قرقيزستان
در قرقيزستان، تنها يک روز به عنوان نوروز جشن گرفته ميشود. تمامي مراسمي که پيش از اين به اين مناسبت انجام ميگرفت در زمان قدرت اتحاد جماهير شوروي به دست فراموشي سپرده شد. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي اين مراسم اهميت خود را دوباره بازيافت و اکنون هر ساله به شيوهاي بهتر برگزار ميشود. در شهرها برگزاري جشن نوروزي با دولت است. اين مسئوليت در روستاها برعهده بزرگان آن مناطق است. جشن نوروزي در ميادين بزرگ شهرها و زمينهاي وسيع اطراف روستاها برگزار ميشود. پخت خوراکيهاي خاصي نظير «بش با رماق»، «مانتاه»، «برساک» و «کاتما» در اين ايام بسيار متداول است، به ويژه آنکه غذا به صورت رايگان در بين مردم توزيع ميشود. مسابقاتي هم به همين مناسبت در قرقيزستان برگزار ميشود.
ترکيه
نوروز جزو معدود مناسبتهايي بود که عثمانيها در ترکيه جشن ميگرفتند. در اين روز حکيمباشي (دکتر دربار) داروي خاصي را که نوروزيه ناميده ميشد و متشکل از 40 ماده بود آماده ميکرد. اعتقاد به اين بود که اين شربت قواي فيزيکي را تقويت کرده و بسياري از بيماريها را التيام ميبخشد.
نوروز احياي مجدد طبيعت محسوب ميشود و معتقدند که اين روز مصادف با شب مقدس قدر، ميلاد امام علي(ع) و ازدواج ايشان با حضرت فاطمه(س) است. کردهاي ترکيه نيز سالها براي به رسميت شناخته شدن نوروز در اين کشور تلاش کردند.
نوروز در ترکيه خاص نواحي شرقي آن کشور است و از اعياد ملي کردها محسوب ميشود. در شهرهاي جنوب شرقي ترکيه، مانند دياربکر، اورفا، ماراش، و مرسين، نوروز مراسم باشکوهي دارد که بيشتر نماينده و منعکس کننده فلکلور مردم آن نواحي است.
از ويژگي هاي آن يکي نواختن پر سر و صداي سرنا و دهل و ديگري ايراد سخنراني هاي آتشين در کنار کپههاي آتش است. اين آئين ها در ميدان هاي بزرگ و اصلي شهرها و روستا ها برگزار ميگردد و جمعيت انبوهي از زن و مرد، در حالي که دست هم را ميگيرند، به دور کپههاي آتش به رقص و پايکوبي ميپردازند. در خانهها پختن شيريني هاي خانگي و غذا هاي خاص نوروز از سنت هاي ديگر مراسم نوروزي است.
ترکمنستان
فرا رسيدن سال نو دوبار در ترکمنستان جشن گرفته ميشود. يک بار در ژانويه همزمان با سال مسيحي و بار ديگر در قالب نوروز که نمايانگر سنت باستاني است. آنها معتقدند که جمشيد، چهارمين پادشاه سلسله پيشداديان روز به قدرت رسيدن خود را نوروز ناميد. ترکها نوروز را با پختن خوراکهاي خاص نوروزي همچون «نوروز کجا»، «نوروز بامه» «بسمني» (سمنو) و اجراي بازيها و مسابقات مختلف توسط جوانان جشن ميگيرند.
از ديگر مسابقاتي که در نوروز برگزار ميشود ميتوان به سوارکاري، کشتي، جستوخيز، جنگ خروسها و گوسفندها، شطرنجبازي، مهرهبازي و چرخش اشاره کرد. ديد و بازديد از اقوام و دوستان از اهميت بالايي بين ترکها برخوردار است.
ازبکستان
نوروز يکي از مراسم رايج در ازبکستان است. کتاب رکيم شاعر، با نام کتب گولزري، مجموعه از آثار شاعران در سال 1915 در بخارا منتشر شد. اين کتاب به شرح آداب و رسوم نوروز، روابط مردم و به ويژه به اين واقعيت ميپردازد که اين رويداد ميتواند موجب وحدت مردم صرفنظر از تفاوتهاي مذهبي، قومي و مليتي شود. در اين کتاب همچنين چگونگي برگزاري نوروز در قرن نوزدهم به تفصيل بيان شده است. کتاب مشهور ديگري که در اين رابطه به چاپ رسيده است « نوروز نما» نام دارد که در آن رويدادهاي مختلف مربوط به نوروز شرح داده شده است. در بين اطلاعاتي که در اين کتاب آمده است اين حقيقت که نوروز رويداد مهمي بود که در آن روزها هم در زمره تعطيلات مفرح قرار داشته، بسيار شاخص است. دست نوشته اين کتابها در آکادمي علوم RUZ نگهداري ميشود.
/109
انتهای پیام/